Atçalı Kel Mehmet İsyanı

Kel Mehmed fakir bir zeybektir. Genç yaşında dağa çıkmış, daha sonra bir ihtilâlin lideri olmuştur. İhtilâl diyorum, daha doğrusu ben demiyorum da, ona ait vesikalar Kel Mehmed'in liderlik ettiği Aydın ayaklanmasına Aydın İhtilâli adını veriyorlar. Kel Mehmed, idaresi altında bulunan yerler halkının malına, canına ve ırzına saygı gösterdi. Gezi hürriyetine engel olmadı. Ahlaksız, zalim ve hırsız memurların amansız düşmanı oldu. Ağır vergiler altında inleyen döğülen, hapsedilen ve sürgüne gönderilen halkın koruyuculuğunu yaptı. Onun ileri sürdüğü fikirler, II. Mahmud'un yaptığı yenilik hareketlerinde, tanzimatın ve I. Meşturiyetin ilanında önemli roller oynadı. Halk, Kel Mehmed'i, ileri sürdüğü fikirleri, samimi, ciddi ve âdil buldu, onun etrafında toplanıverdi. Aydın'a bir vali gibi yerleşen Kel Mehmed, eski düzeni kökünden yıktı, kötü idareciler ve âyanlar bulundukları yerlerden kaçtılar. Bu ihtilâlde onunla aynı hizada yürüyenler zeybekler, yörükler, şehrin esnaflarıyla alt tabakadan olan halktı.
Çağatay Uluçay

Toplumsal dönüşüm anlık bir olay değildir. Tarihle beraber değerlendirilecek kesintisiz bir süreçtir. Aydın İhtilâli de bu süreç içerisinde değerlendirilmesi gereken toplumsal devinimlerin ortaya çıkardığı etkili bir harekettir. Tüm bu etkinliğinin yanında, bütün yöreyi kapsayacak biçimde halkın aktif olarak eyleme geç(e)meyişinin, hareketin nispeten hızlı ve daha kolay geriletilmesine ve ezilmesine yol açtığı söylenebilir. Ancak Ege bölgesinde Aydın İhtilâli sonrası bu boyutta yeni bir hareketin çıkmadığı da bir gerçektir.
Atçalı Kel Mehmet İsyanı, her kesimden halkın katıldığı, hak ve özgürlükler mücadelesi doğrultusunda harekete geçen ve yönetimi hedefleyen bir toplumsal harekettir.
Bugünden bakıldığında ise yeni toplumsal hareketlere ışık olabilecek halkla iç içe bir bütünleşme sağlama bağlamında önemli ipuçları sağlayacak bir tarihsel misal olarak Atçalı, tarihten bir figür olarak değil gerçek bir direnişin ve isyanın, karşı gelmenin birebir timsali olarak görülmelidir. Amacı ise kendi deyişiyle ...benim garazım fukarayı sıyânetdir (korumaktır), voyvodaların zulmünden memâliki (memleketi) vikayetdir (kollamaktır)...