Atmeydanı'nda Ölüm 17. Yüzyıl İstanbul'unda Toplumsal Cinsiyet Hoşgörü ve İhtida

Marc David Baer'in çeşitli akademik dergilerde yayımlanan makalelerinden

oluşan Atmeydanı'nda Ölüm, Osmanlı tarihinin kara deliği olan 17. yüzyıla

odaklanıyor. Yarısı IV. Mehmed'in iktidarıyla geçen bu yüzyıl, hoşgörünün

ortadan kalktığı, din içi ve dinler arası ilişkilerde şiddetin yükseldiği bir

dönemdi. Baer, daha Müslüman bir toplum oluşturulması için şiddeti gerekli

gören, köktendinci Kadızâdeli hareketinin bu dönemde zirveye çıkışının

nedenlerine yakından bakıyor ve bu hareketin etkisi altına giren devletin

yürüttüğü yaygın İslamlaştırma çabalarını farklı örnekler üzerinden ele

alıyor.

1660 yılında İstanbul'da, özellikle Hıristiyan ve Yahudilerin yoğun olarak yaşadığı

mahalleleri etkileyen büyük yangının Osmanlı hanedanı nazarında şehrin

İslamlaştırılması için bir fırsat yarattığını öne süren Baer'e göre, kadınların eski

hayatlarından kurtulma şansı gibi gördükleri ihtida da bu İslamlaştırma çabalarına

katkıda bulunuyor. Zina yaptıkları iddia edilen Yahudi bir adamla Müslüman bir

kadının idamlarını konu alan makalesinde, bu ağır cezanın toplumsal cinsiyet

düzeninin ve dini hiyerarşinin korunmasına hizmet ettiğini gösteriyor. Dönemin

vakanüvisleriyle başka tarihçileri karşılaştıran Baer, padişahın iktidarını

güçlendirmek amacıyla tarihyazımını kullanarak ideal sultan imgesi çizdirme

yönündeki çabalarının sonuçlarını gözler önüne seriyor.

Hoşgörü ve ihtidanın tartışıldığı son bölümde Baer, hoşgörünün temelinde bir

eşitsizlik olduğunu, Osmanlı'nın toplumsal cinsiyet, din ve sınıf farklarını bu

eşitsizlik üzerinden yönettiğini savunuyor.

Marc David Baer, London School of Economics and Political Science Uluslararası

Tarih Bölümü'nde profesör.