Hayatü'l Hayvan Tercümesi Üzerine Bir Dil Çalışması (İnceleme-Metin-Dizin)

Bu çalışmada, Mehmet (Muhammed) b. Süleyman tarafından dilimize tercüme edilen Hayâtül-Hayvân Tercümesi isimli Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi koleksiyonu 2565 numarada kayıtlı el yazması eser esas alınmıtır. Mütercimin yalnızca musannif kaydıyla belirttiği yazarın değiik kaynaklara göre büyük bir ihtimalle Kemâleddin Demîrî olduğu sanılmaktadır. Elimizdeki bu tercüme bata dil özellikleri olmak bakımından ve gerekse Türkçeye tercüme edili tarihi yönünden Eski Anadolu Türkçesi dönemi ürünlerindedir.

Bu çalımanın Giriş kısmında, eserin Türkçeye tercümesi yapılmadan önceki ve sonraki çalımalara, bir bakıma tercümenin kimliğine değinildi. İnceleme kısmında eserin Türkçe tercümesinin dil özelliklerine dayalı olarak yapı bilgisi üzerinde kısaca duruldu, konuyla ilgili örnekler aktarıldı. Metin bölümünde ise; eserde bulunan kelimlerin -Arapça olarak yazılıp metne dahil edilenler hariç- tamamının transkripsiyonu yapıldı. Eserdeki iirlerin tamamına yakını aslına uygun olarak Arap harfleriyle yazıldı, pek azı çeviri yazıyla kaydedildi. iirlerin ve diğer ibarelerin Türkçeleri yazar tarafından bu tercümede kaleme alındığı için ayrıca açıklama yapılmadı ve bazı yerlerde geçen birtakım dua vb. ele alınmadı.

Çalımanın Dizin kısmında ise, anlamı hiç bilinmeyen ve dilimize tamamen yabancı olan kelimelerin bazıları hariç, -özellikle hayvan adları dıarıda tutularak- kalanları kaydedilmedi. Örnekler fazla yer tutmasın diye üç örnekle sınırlandırıldı. Ancak bundan sonrası için olmak üzere bu kısımla ilgili çalımalarımız devam etmektedir.

Eserde; Arapça deyimlerin, iirlerin ve kelimelerin sıkça kullanılması yanında Farsça kelimelerin de sıkça bulunmaları birtakım zorlukları beraberinde getirmitir. Eserde zaman zaman zikredilen Kurân âyetlerinin metinlerini yazmaksızın yalnızca ayet numaraları, dipnotta sure numaraları ile birlikte gösterildi.

Bu tercümede yalnızca, eserde bulunan 215 hayvan türünün özellikleri, hayat biçimleri, insanlara yararlı ve zararlı yanları açıklanmakla kalınmamı, bata ilahiyat konuları olmak üzere özdeyiler, atasözleri iirler vs. pekçok konuya temas edilmiştir.

212 sayfadan oluan eserin sayfa ve satır numaraları dipnotlarla karımasın diye sayfa balarında köeli parantez içerisinde siyah (bold) rakamlarla gösterildi. Satır numaraları da metin içerisinde (1 2 3 4) eklinde numaralandırılıp siyah renkte gösterildi.