Osmanlı’da Sosyal Sınıf Ve Kimlikler - Catalogo dei Turbanti Tesero della Biblioteca Universitaria di Bologna

"Batı dünyasında en eski üniversite olarak bilinen İtalya’daki Bologna Üniversite Kütüphanesi muhteviyatı içinde 1658-1730 yılları arasında yaşamış Bolognalı Oryantalist Luigi Fernando Marsigli’nin İslamî eserleri ihtiva eden koleksiyonu arasında Türkçe el yazmaları ve tarihî vesikalar da bulunmaktadır. Marsigli’nin Osmanlı coğrafyasından toplayıp da ilgili üniversitenin kütüphanesine hediye ettiği Türkçe el yazmaları gibi nice gerçek kıymetten; bazen Batılılar vasıtasıyla, bazen bir tesadüf neticesinde, bazen de Doç. Dr. Kudret Altun gibi Türk dünyasına ait her türlü malzemeye aşkla bağlı nadir araştırmacılarımız sayesinde ancak haberdar olabiliyoruz.

Elimizdeki bu kitap; bu kütüphaneden temin edilmiş bir albümün kopyası üzerindeki etüdü ihtiva etmektedir. Marsigli’nin bizzat kendi azim, gayret ve ileri görüşlülüğüyle ortaya çıkan eserinde, Osmanlı tebaasından olan çeşitli sosyal tabakalara mensup erkek nüfusun başlık (sarık, destâr, kavuk, serpuş, türban) çeşitleri itinalı bir biçimde resmedilmiş olarak verilmiştir. 83 varakta yer alan toplam 218 adet resim, usta bir ressam tarafından çizilmiş olup; her resmin yanında veya altında bu başlığı giyen zatın meslek grubu veya mensubiyet halkası hakkında Türkçe ve eski İtalyanca (bir çeşit Latince) ile bilgi aktarılmıştır. Bu kısa tanıtma yazıları; başlık sahibinin etnik, dinî, sosyal, kültürel, sivil, resmî, askerî ve meslekî grubu ile ilgili bilgileri ihtiva eden kısa notlar şeklinde tertip edilmiştir.

Bu zengin başlık sayısı; Osmanlı Devleti’ndeki insan kaynaklarının ne ölçüde farklı kimlik ve aidiyet taşıdığını ve cemiyet manzarasının ne ölçüde renkli ve çeşitli bir tablo arz ettiğini göstermesi açısından da kayda değer bir özellik taşır.

Osmanlıdaki başlık çeşitleri ve modelleri hakkında bu kadar teferruatı içeren ve resimli malumat veren başka herhangi bir kaynak mevcut bulunmamaktadır. Ne yazık ki, medeniyetimizin yaşama pratikleri, örf ve âdetleri, sosyal nizamı, ilim ve sanat birikimi hakkındaki tarihî ve etnografik pek çok bilgiyi Çin ve Bizans kaynakları ile Batılı kalemlerden öğreniyoruz. Orta Çağ Türk dünyasını diğer yabancı kaynakların yanı sıra Arap ve Avrupalı seyyahların satırlarından tanımak durumunda kalıyoruz. Bu konudaki açıklarımız da; hem Marsigli’nin eserinin hem de elimizdeki çalışmanın önemini artırmaktadır. Zira sadece bir başlık olmanın çok ötesinde bir hüviyet belgesi yerine de geçen bu derli toplu koleksiyonun ihtiva ettiği bilgi; bizler için yepyeni ve orijinal olmak özelliğini taşıyor