Osmanlı Devleti'nde İç Hazine Harcamaları (1649-1680) _{31 Yıllık Enderun Hazinesi Defteri Üzerine Bir İnceleme}

Hazine, yüzyıllar boyunca devletlerin gelirlerinin ve servetlerinin konulduğu mekan olarak kullanılmaktadır. Osmanlı malî sisteminde de hazine kurumuna rastlanılmaktadır. Osmanlı
Devleti'nin beylikten imparatorluğa geçiş süreci içerisinde malî sistemde kurumsallaşmasını tamamlamıştır. Bu kurumsallaşma sonucu devletin vakıf ve tımar sistemi haricindeki gelir ve
giderlerinin takip edildiği tek hazineli bir malî yapı ortaya çıkmıştır.
Bu hazine ise dış hazine/birun hazinesi olarak adlandırılmıştır. Söz konusu hazineye ilaveten, iç hazine/enderun hazinesi isminde devlet gelirlerinden bazılarının tahsis edildiği, dış hazine fazlalıklarının konulduğu ve ihtiyat hazinesi hüviyetinde bir hazine daha mevcuttu.
Osmanlı malî sistemindeki bu yapı 18. yüzyılın sonlarında devletin gelirlerinin tek hazine yerine birçok hazine tarafından idaresine geçilesiye kadar devam etmiştir. Geçen bu süre aralığı da klasik dönem olarak adlandırılmıştır. Klasik dönemde dış hazinenin takip ettiği devletin gelir ve
giderleri bütçe olarak nitelendirilen icmallere yansıtılmıştır. Modern iktisat tarihi çalışmalarında bu icmallere araştırmalarıyla dikkat çeken merhum Ö. Lütfi Barkan'dır. Sonrasında ise birçok araştırmacı kendisini takip ederek, iktisat ve maliye tarihi alanında çalışmalar ortaya koymuşlardır. Dış hazineyle alakalı araştırmaların aksine, çalışmanın da konusu olan iç hazine kurumu hakkında yapılan çalışmalar ise bir elin parmaklarını geçmemektedir.
Çalışma H. 1059-1091 / M. 1649-1680 yılları arasındaki iç hazine tarafından ödeme aracı olarak altın paranın kullanıldığı harcamaları kapsamaktadır. Altın defteriyle birlikte yine arşiv
kaynaklarından ilgili belgelerin ve defterlerin desteğiyle tahlil zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Harcama kayıtlarının tahlili neticesinde iç hazine kurumunun işleyişi, mahiyeti ve finansörlüğü
hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. İç hazine altın defterinin tahlili sonrasında, söz konusu incelemenin ana materyali olan Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi
defterleri kataloğundaki 9562.0001 envanter numaralı defterin transkripti ve orijinal hali de çalışmaya eklenmiştir.

(Önsöz'den)