Osmanlı Devleti'nde Rüşdiye Mektepleri

Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyıldaki ıslahat hareketleri maarif sahasında da kendini göstermiş ve Sultan II. Mahmud’un, çocukların sinn-i rüşde gelinceye kadar okuyacakları yeni mektepler kurma teşebbüsünün bir neticesi olarak rüşdiye mektepleri açılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak kalemlere nitelikli memur yetiştirmek için rüşdiye seviyesinde “Mekteb-i Maârif-i Adliye” ve “Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye” açılmış, daha sonra ülke genelinde rüşdiye mektepleri açılmaya başlanmıştır. Tanzimat Dönemi’nde yaygınlaştırılmaya başlanan, sultann. Abdülhamid Dönemi’nde sayıları gittikçe artan ve II. Meşrutiyet Dönemi’nde memleketin hemen her köşesinde görülen rüşdiye mektepleri, Osmanlı Yenileşme Tarihi’nin en yaygın ve mühim eğitim kurumlarından biri kabul edilebilir. Bu eserde, Tanzimat Dönemi’nde tohumlan atılan ve Osmanlı Devleti’nin sonlarına kadar varlığını devam ettiren rüşdiye mektepleri pek çok yönüyle ele alınmaya çalışılmıştır. Maârifin teşkilât yapısında meydana gelen gelişmeler, kız ve erkek rüşdiyeleri, rüşdiye binaları, ders programları, ders kitapları, ders araç ve gereçleri, öğrenciler ile ilgili uygulamalar, öğretmenler ile ilgili uygulamalar, ceza ve mükâfatlar, mektebe kabule dair uygulamalar, mekteplerin teftiş ve denetimi gibi hususlar arşiv kaynakları ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yine bu eserde rüşdiye mektebine öğretmen yetiştiren kurumlardan olan Darülmuallimîn ve Darülmuallimât’a da bilhassa yer verilerek, rüşdiyelerle paralel olarak bu iki kurumun tarihi gelişimi ele alınmaya çalışılmıştır. Böylelikle rüşdiye mektepleri gerek öğrenci gerek öğretmen açısından ele alınarak değerlendirilmiş ve tarihî zeminde doğru bir noktada konumlandırılmasına gayret edilmiştir.

İçindekiler

ÖN SÖZ

KISALTMALAR

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM

MAÂRİF TEŞKİLÂT YAPISINDA MEYDANA GELEN

GELİŞMELER VE RÜŞDİYE MEKTEPLERİ

1. TANZİMAT FERMANI VE YÖNETİM ANLAYIŞININ DEĞİŞMESİ
2. Meclis-i Umûr-ı Nâfia ve Mekâtib-i Rüşdiye Nezâreti
3. Meclis-i Umûr-ı Nâfia’nın Layihası
4. Mekâtib-i Rüşdiye Nezâreti’nin Kurulması
5. Meclis-i Maârif-i Muvakkat’ın Kurulması
6. Meclis-i Maârif-i Umûmiye’nin Kurulması
7. Mekâtib-i Umûmiye Nezâreti’nin Kurulması
8. ISLAHAT FERMANI VE EĞİTİM ANLAYIŞI
9. Maârif-i Umûmiye Nezâreti’nin Kurulması
10. Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi ve Rüşdiye Mektepleri
11. Meclis-i Kebîr-i Maârif ’in Kurulması
12. Vilâyet Maârif Meclisleri ve Maârif Sandıkları
13. Tedrisât-ı İbtidâiye Kanûn-ı Muvakkati

III. RÜŞDİYE MEKTEPLERİNE ÖĞRETMEN YETİŞTİRİLMESİ

1. Dârülmuallimîn
2. Dârülmuallimât

İKİNCİ BÖLÜM

RÜŞDİYE MEKTEPLERİNİN AÇILMASI VE YAYGINLAŞMASI

1. RÜŞDİYE SEVİYESİNDE AÇILAN İLK MEKTEPLER
2. Mekteb-i Maârif-i Adliye
3. Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye
4. ERKEK RÜŞDİYELERİ

III. KIZ RÜŞDİYELERİ

1. NISF-I (NÎM) RÜŞDİYELER
2. ASKERÎ RÜŞDİYELER
3. RÜŞDİYELERİN ÖĞRENCİ SAYILARINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER VE ÖĞRETMEN İHTİYACI
4. Rüşdiyelerin İdadiye Dönüştürülmesi
5. Rüşdiyelerin İbtidâiye Dönüştürülmesi

VII. YABANCI OKULLAR KARŞISINDA RÜŞDİYELER

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

RÜŞDİYE MEKTEPLERİNDE EĞİTİM ÖĞRETİM

1. RÜŞDİYELERİN İDARİ YAPISI
2. Okul Binaları ve Eğitim Düzeni
3. Rüşdiyelerde Görevli Personel
4. Tatil Günleri ve İmtihan Zamanları
5. Devam Jurnalleri / Hulâsa Cetvelleri / İmtihan Cetvelleri
6. Kitap ve Risalelerin Temini
7. Ders Araç ve Gereçleri
8. DERS PROGRAMLARI VE DERS KİTAPLARI
9. Erkek ve Kız Rüşdiyeleri Ders Programları
10. Askerî Rüşdiye Ders Programları
11. Rüşdiyelerde Fransızca Eğitimi
12. Ders Kitapları

III. ÖĞRENCİLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR

1. Mektebe Kayıt ve Kabuller
2. Müslüman Çocukların Kabulleri
3. Gayrimüslim Çocukların Kabulleri
4. Öğrencilerin Kıyafetleri
5. Öğrencilerin Ödüllendirilmesi
6. Öğrencilere Verilen Cezalar
7. Sosyal Faaliyetler
8. Öğrencilerin Ulaşım Araçlarını Kullanım Kolaylığı
9. ÖĞRETMENLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR
10. İmtihanlar
11. Tayin ve Görevlendirmeler
12. İstifalar
13. Maaşlar
14. Öğretmen Yeterlilikleri ve Nitelikleri
15. Öğretmenlerin Ödüllendirilmesi
16. Öğretmenlere Verilen Cezalar

Ğ. Rüşdiye Öğretmenlerinin Sıbyan ve İbtidâi Öğretmenlerinin Eğitilmesindeki Rolü

1. RÜŞDİYE MEKTEPLERİNİN TEFTİŞ VE DENETİMİ
2. EĞİTİM ÖĞRETİMİN AKSAMASINA SEBEP OLAN DURUMLAR
3. Salgın Hastalıklar
4. Savaş Zamanlarında Mektep Binalarının Farklı Amaçlar İçin Kullanılması

VII. RÜŞDİYE MEZUNLARININ İSTİHDAMI

SONUÇ

KAYNAKÇA

DİZİN

EKLER