Osmanlı Kanunnameleri Ve Hukuki Tahlilleri - 10 _{IV. Murad, I. İbrahim ve IV. Mehmed Devri Kanunnameleri (1623-1687)}

Osmanlı Kânûnnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri- 10 üç kısım olarak tanzim edilmiştir.

BİRİNCİ KISIM, IV. Murad Devri Kânûnnâmeleri’ne tahsis edilmiştir. (14.02.1032-16.01.1049/1623-1640)

Kânûnnâmeler çok azaldığından ve tahrîr işlemleri neredeyse durma noktasına geldiğinden, bu kısımda daha çok siyâsetnâmeler ve nasîhatnâmeler ve lâyihalar bulunmaktadır. Bu sebeple Birinci Kısım iki ayrı bölüme ayrılmıştır:

Birinci Bölüm, umumî Kânûnnâmeler ve Siyâsetnâmeler; Öncelikle IV. Murad Devri ve özellikleri.Bu bölümde neşredilen metinler şunlardır:

Birincisi, Koçi Bey Risâlesi’dir. Bu Risâle’nin hem sadeleştirilmiş metni ve hem de transkripsiyonu yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından yayınlanmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti zamanında da basılmış nüshâsı elimizdedir. Osmanlıca aslı ile birlikte maddeleri tasnif edilerek esere alınmıştır.

İkincisi, Koçi Bey’in İkinci Layihâsı. Bu Risâle’nin hem sadeleştirilmiş metni ve hem de transkripsiyonu yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından yayınlanmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti zamanında da basılmış nüshâsı elimizdedir. Osmanlıca aslı ile birlikte maddeleri tasnif edilerek esere alınmıştır.

Üçüncüsü, Azîz Efendi Kânûnnâmesidir.  Rhoads Murphey, dipnotlarla ve Osmanlıca aslı ile birlikte yayına hazırlamış ve Harward Yayınları arasında basılmıştır. Osmanlı Kânûnnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri- 10 da hem bazı ıstılahlar açıklandı hem de maddelere ayırma işlemi yapıldı.

Dördüncüsü, Kitâbu Mesâlih’il-Müslimîn Ve Menâfi‘ul-Mü’minîn. Prof. Dr.Yaşar YÜCEL'in bu eseri açıklamalarla birlikte Türk Tarih Kurumu tarafından neşretmiştir. Osmanlı Kânûnnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri- 10 da da metin maddelere ayrılmış ve bazı ıstılâhları açıklanmıştır.

İkinci Bölüm, IV. Murâd Devri Eyâlet Kânûnnâmelerine tahsis edilmiştir ki, elimizde üç kânûnnâme bulunmaktadır:

Birincisi, Koca İli Sancağı Kânûnnâmesidir. (Anadolu Eyâleti). Barkan tarafından da yayınlanmıştır.

İkincisi, Erzurum Gümrük Ve İhtisâb Kânûnnâmesidir. (Erzurum Eyâleti). Henüz neşredilmiş değildir.

Üçüncüsü, İzvornik Sancağı Kânûnnâmesi (1033/1649). Daha önce yayınladığımızdan farklı değildir.

İKİNCİ KISIM İSE I. İbrahim Devri Kânûnnâmeleri (1049-1058/1640-1648) ne tahsis edilmiş bulunmaktadır. Sultân İbrahim hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Sultân İbrahim zamanına ait elimizde kânûnnâme bulunmamaktadır. Eserde Kara Mustafa Paşa’nın Sultân İbrahim’e sunduğu Prof. Dr. Ahmed AKGÜNDÜZ'ün maddelere ayırdığı lâyihalardan oluşan Risâlesi ve Osmanlıca aslı bulunmaktadır.

ÜÇÜNCÜ KISIM, IV. Mehmed Devri Kânûnnâmeleri

(1058-1099/ 1648-1687)  iki bölümdür:

Birinci Bölüm, Umumî Kânûnnâmeler ve Siyâsetnâmeler’e ayrılmıştır. Önce Osmanlı Devleti’nin duraklamaya başlaması ve Sultân IV. Mehmed Devri hakkında kısa bilgi verilmiştir. Bu bölümde neşredilen kânûnnâme ve siyâsetnâmeler şunlardır:

Birincisi, 1676 Tarihli Tevki‘î Abdurrahman Paşa Kânûnnâmesi bu Kânûnnâme Osmanlı Devletinin idârî anayasası gibidir. İlk defa ilmî bir transkripsiyonu Osmanlıca aslı ile birlikte bu eserde ve Prof. Dr. Ahmed AKGÜNDÜZ'ün Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı’nda neşredilmiştir.

İkincisiise bu konuda temel bir kaynak olan Hezarfen Hüseyin Efendi’ye ait Telhîs'il-Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osman’dır. Dr.Sevim İLGÜREL bu eseri nüshalarla mukayeseli olarak Türk Tarih Kurumun tarafından neşredilmiştir. Osmanlı Kânûnnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri- 10 da ise Prof. Dr. Ahmed AKGÜNDÜZ hem maddelere taksim hem İslamî ıstılahları tashih etmiş ve birlikte asıl nüshayı da eserine almıştır.

Üçüncüsü, Eyyubî Efendi Kânûnnâmesi’dir ve bir öncekinin kötü bir kopyası gibidir. Prof. Dr. Ahmed AKGÜNDÜZ bu eserde sadece maddelere taksim etmiş ve bazı tashihler yapmıştır. Abdülkadir Özcan Bey, Osmanlıca aslı ile birlikte neşretmiştir.

Dördüncüsü, Kâtip Çelebi’nin Mîzân’ül-Hakk Fî İhtiyâr’il-Ehakk adlı eseridir. Bu eserin sadeleştirilmiş metinleri neşredilmiştir. Ciddî bir transkripsiyonu olan bu eser ilk defa aslıyla beraber Osmanlı Kânûnnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri- 10 da yer almaktadır. Prof. Dr. Ahmed AKGÜNDÜZ bu konuda "Orhan Şaik Gökyay Hocamızın sadeleştirilmiş metni hatalarla dolu olduğundan Süleyman Uludağ Hocamız muhteşem bir sadeleştirme ile eseri yeniden ele almış ve neşretmiştir. Bizim yaptığımız ise hem ilmî bir transkripsiyon ve hem de maddelere tasnif edilen şeklini neşretmek ve 1078 tarihli Osmanlıca nüshayı da kitabımıza almaktır." demektedir.

İkinci Bölüm ise, IV. Mehmed Devri Eyâlet Kânûnnâmelerine tahsis olunmuştur. Bunlar şöyledir:

Girit Eyâleti Kânûnnâmeleri bunlar arasında 1060/1650 Tarihli Girit Fetihnâmesi bulunmaktadır.

Girid Kânûnnâmesi (1060/1650), Kandiye Sancağı Fetihnâmesi (1669/1080), Kandiye Sancak Kânûnnâmesi (1669/1080).

Eyâlet-i Cezâyir Kânûnnâmeleri neşr olunmuştur. Bunların başında Adalar Kânûnnâmesi (1083/ 1672-1673 ) gelmektedir. Bunu Taşöz Cezîresi Kânûnnâmesi takip eylemiştir. Ve nihayet Midilli Kânûnnâmesi (1082/1970) neşredilmiştir. Bütün bunlar ilk defa neşredilen Kânûnnâmelerdir.