Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı

Osman Aydınlı, bu eserinde, din anlayışındaki farklılaşmaların kurumsallaşması sonucu ortaya çıkan mezhepleri ve İslâm Düşüncesi'nin genel gelişimini, Osmanlı dönemini merkeze alarak ana hatlarıyla ortaya koymaya çalışmıştır. Eserde Osmanlı döneminden başlayarak günümüzü de içine alacak şekilde oldukça uzun bir süreç mercek altına alınmıştır. Kitabın çatısı, kendi bünyesinde üç temel süreç üzerine inşa edilmiştir. İlki, Osmanlı'nın kuruluşundan Tanzimat dönemine kadar olan ve devletin yükseliş, duraklama ve gerileme dönemlerini içine alan dönemdir. Bu süreçte ortaya çıkan Eş'arî, Maturidî, Tasavvufî makâlât ve fırak geleneklerinin tanımlanması ve niteliklerinin belirlenmesi esas alınmıştır. Bu bağlamda Eş'arî geleneği öne çıkaran faktörler ve dönemin koşulları da değerlendirilmiştir. İkinci bölümde Tanzimat'tan Cumhuriyet'e kadar olan zaman dilimi mezhepler açısından irdelenmiştir. Yazar, Osmanlı döneminin kırılma noktalarından biri olan Tanzimat'tan sonraki süreçte hem teknolojik hem de ilmî anlamda İslâm coğrafyasını cezbedici etkisi altına alan Batı'nın ve "Şarkiyatcılık" kurumunun İslam bilimleri üzerindeki etkisine değinmiştir. Aydınlı, Batı'nın bu güçlü etkisinin ayırımında olan Osmanlı aydınının ve din bilginlerinin, Batı'nın teknolojisi ve bilim anlayışı karşısında kendini yenileme gereksinimi duyduğundan söz etmektedir. Bu bağlamda yazar, diğer dinî ilimlerde olduğu gibi İslâm Mezhepleri Tarihi alanında da bazı arayışların başladığını ifade etmektedir. Kitabın üçüncü bölümünde Aydınlı, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında İslâm Mezhepleri Tarihi bilimi ve yazıcılığında metodolojik anlamda önemli gelişmelerin yaşandığını anlatmaktadır. Bu çerçevede mezheplerin teşekkülünün incelenmesine yönelik usûlün gelişimine etki eden faktörler, etkileşimin boyutu ve İslâm düşüncesine sağladığı katkı irdelenmiştir. Bundan dolayı bugünkü İslâm Mezhepleri Tarihi disiplininin oluşum ve gelişiminde altyapı vazifesi gören ve bu ilmin metodolojisinin şekillenmesinde etkili görülen Dârü'l-Fünun İlahiyat Fakültesi Dergisi'nde yer alan makalelere de yer verilmiştir.