Şani-Zade Tarihi (1223-1237 / 1808-1821)

Bu eser, ilmiye mesleğinde üst seviyede müderrislik ve kadılıklarda  bulunmuş; tıp, tarih, askerlik, matemematik, geometri, coğrafya ve  edebiyat sahalarında yazdığı telif ve tercüme eserleriyle zamanının  mühim ilim adamları arasında yer almış Şânî-zâde Mehmed Atâullâh Efendi  tarafından, vakanüvis hüviyetiyle Âsım Târihi'ne zeyl olarak  yazılmıştır.

Bu kitap, devrinin bir numaralı tarih kaynağı ve  Târih-i Cevdet'in bilhassa IX, X ve XI. ciltlerinde faydalanılan en  mühim eser olan bir Osmanlı tarihidir.
XIX. asrın çok değerli şahsiyetlerinden ve yenileşme devrinde adı  saygıyla anılması lazım gelen Şânî-zâde, Ahmed Cevdet Paşa tarafından  asrının yegâne tabip ve feylesofu olarak vasıflandırılmaktadır.

Tarihin gayesinin, eskilerin yolundan giderek, bazılarının hoşuna  gitmese de hadiseleri aynen yazmak olduğu kanaatindeki müellif,  benimsediği bu tarih telakkisine uygun olarak kitabında fiki ve mana  dolu bir ifade tarzı kullanmış, kendi devrine kadar yazılan Osmanlı  tarihlerinin modern anlayışa en yakın ve en ilmîsini meydana  getirmiştir.

1808-1821 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde cereyan eden hadiselerden  olan Alemdar Mustafa Paşa'nın akıbeti, İngiltere ile yapılan anlaşma,  Ruslarla yapılan muharebeler, İran'la münasebetler, Mısır ahvali,  Gürcülerle münasebetler, Vehhabi gâilesi ve bertarafı, Mora'da Rumların  isyanı ve bu isyanın bastırılması, Fransa ile münasebetler, Tepedelenli  Ali Paşa, Sırpların isyanı ve bastırılması, Cezayir ve Tunus'taki  hadiseler ve bu devletlerin bazı Avrupa devletleri ile münasebetleri,  İstanbul ve diğer Osmanlı şehirlerindeki hadiseler, Avrupa'dan haberler,  aziller, nefiyler, tayinler, tebdiller, tevcihler, sadaret  değişiklikleri, vefatlar, şehzade ve sultanların doğumu, vb. bu eserden  güvenle takip edilebilir.