Heterojen yapıya sahip bir imparatorluktan modern Türkiye’nin doğuşuna kaynaklık eden kritik bir kesit olan Tanzimat Dönemi’nde reformcuların temel hedefi, muntazam ve müesses bir devlet düzeni kurmak suretiyle imparatorluğun bütünlüğünü korumaktır. Tanzimat Bürokrasisi, bunun yolunun hukuka dayanan rasyonel bir idare oluşturmaktan geçtiğini görmüştür. Kanunlaştırma hareketlerinin çıkış noktası da burasıdır. Çalışmanın konusu olan Şûrâ-yı Devlet, Meelis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyenin geçirdiği değişimlerin son halkası olarak mezkûr meclisin ilgası sonucu ortaya çıkmış ve merkezi yönetimde idari rejime geçişin simgesi olmuştur, ösmanlı modernleşmesinin merkez teşkilatındaki değişim ve dönüşümünün bir parçası olarak yapısal reform sürecinin devamını temin maksadıyla Şûrâ-yı Devletin ihdas edildiği açıktır. Çalışma incelendiğinde amacın salt Şûrâ-yı Devlet Tarihi yazmak olmadığı anlaşılacaktır. Cumhuriyet Türkiye’sine yarım asrı aşkın mücehhez ve mümtaz birikimiyle tevarüs eden bu Kurumun görev, yetki ve sorumlulukları ile geçirdiği yapısal değişikliklerin sağlıklı bir şekilde ortaya konulması hedeflenmiştir. Yasama süreçlerinde oynadığı rol, aldığı kararlarla Türkiye’de idari yargının evrimleşerek sistematik hâle gelmesine sunduğu ciddi katkı, merkezî idare (Bâb-ı Alî ve Saray) için üslendiği istişare ve denetim vasfıyla Şûrâ-yı Devlet, kendisinden önceki birikimi de terkip ederek Osmanlı Devleti’nde anayasalı bir rejime geçişi hızlandırmıştır.
ÖN SÖZ
KISALTMALAR
TABLOLAR DİZİNİ
ŞEKİLLER DİZİNİ
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
OSMANLI BÜROKRASİSİNDE MODERNLEŞME ÇABALARI
- Bürokrasi Kavramı
- Yönetimde Reform Gereksinimi: Bürokratik Yenileşmenin Zihnî Temelleri ve Tanzimat Bürokrasisi
- Merkeziyetçi Yönetim Anlayışı Oluşturma ve Modernleşme Çabalarının Birer Unsuru Olarak Merkez ve Taşra Meclisleri
- Merkez Teşkilatındaki Meclisler
- Meclis-i Has (Meclis-i Vükelâ)
- Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
- Meclis-i Âlî-i Tanzimat
- Meclis-i Âlî-i Umûmî
- Diğer Meclisler
- Taşra Meclisleri: Muhassıllıklar ve Eyalet Meclisleri
- Sivil Bürokrasi ve Yükselişi
İKİNCİ BÖLÜM
ŞÛRÂ-YI DEVLET
- Şûrâ Kavramı
- Şûrâ-yı Devleti Hazırlayan Durum ve Şartlar
- İç Etkenler: Yeni Osmanlılar
- Taşra İdaresinde Yapılan Düzenlemelerin Şûrâ-yı Devlete Etkisi .. 51
- Vilâyet Nizâmnâmesi (1864)
- Dış Etkenler: Diplomatik Telkin ve Baskılar
- Conseil d’Etat
- Şûrâ-yı Devletin Kuruluşu
- Hukuki Dayanaklar: Kurucu Belgeler
- İrâde-i Seniyye (11 Zilkade 1284/5 Mart 1868)
- Takrîr-i Âlî (5 Zilhicce 1284/29 Mart 1868)
- İrâde-i Seniyye (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
- Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
- Nutk-ı Hümâyûn (17 Muharrem 1285/10 Mayıs 1868)
- Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Dâhilîsi (23 Zilhicce 1285/6 Nisan 1869)
- Teşkilat Yapısı
- Mülkiye ve Zabıta-Harbiye Dairesi
- Mâliye ve Evkâf Dairesi
- Adliye Dairesi
- Nâfia ve Ticâret-Zirâat Dairesi
- Maârif Dairesi
- Muhâkemât Dairesi
- Heyet-i Umûmiye
- Bürokratik Yapının Çalışma Usûl ve Esâsları
- İşleyiş
- Daireler
- Heyet-i Umûmiye
- Personel ve Atama
- Üyeler
- Muâvinler ve Mülâzımlar
- Diğer Personel
- Atama
- Müzâkere ve Karar Usûlü
- Muhâkemât Dairesi
- Diğer Daireler
- Heyet-i Umûmiye
- Karar Yeter Sayısı
- Eşit Oy ve Eşit Yetki İlkesi
- Oylama Şekli
- İş Akış Süreçleri
- Görevleri
- Yetkileri
- Yasama Sürecine Dair Yetkileri
- Yargısal Yetkisi
- Danışma ve Denetim Yetkisi
- Yetki Sınırı
- Sorumlulukları
- Şûrâ-yı Devletin Geçirdiği Değişiklikler
- Parlak Dönem (1868-1872)
- Tartışmaların Odağındaki Şûrâ-yı Devlet: Tılsımın Bozulması (1872-1880)
- Yeniden Yapılanma Çabaları
Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (1880)
İdari Yargıda İhtisâslaşmaya Doğru: 1897 Yılı Reformu
- II. Meşrutiyet Dönemi’nde Şûrâ-yı Devlet
- Şûrâ-yı Devlet Başkanları (Re’îs-i Evvel)
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASALAR VE ŞÛRÂ-YI DEVLET/DANIŞTAY
- Türkiye’de Anayasal Hareketlerin Doğuşu
- Sened-i İttifâk (1808)
- Hukuki Niteliği
- Devletin Hukukla Kavranmaya Başlaması: Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu (1839)
- Hukuki Niteliği
- Kanunlaştırma Hareketleri
- Şûrâ-yı Devletin/Danıştayın Anayasalardaki Düzenlenişi
- Kanûn-ı Esâsî ve Şûrâ-yı Devlet
2.1921 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet
- 1924 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet
- 1961 Anayasası ve Danıştay
- 1982 Anayasası ve Danıştay
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İDARİ YARGININ DOĞUŞU BAĞLAMINDA ŞÛRÂ-YI DEVLET
- Kavramsal Çerçeve
- İdari Denetim Kavramı
- Tefrîk-i Mesâlih/Vezâif İlkesi
- Kuvvetler Ayrılığı İlkesi
- İdari Yargı Kavramı
- İdare Hukukunun Doğuşu ve İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
- İdare Hukukunun Doğuşu ve Hukuk Devleti
- İdari Rejim
- İptal Davası
- İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
- Şûrâ-yı Devlet Kararlarının Yargısal Yönden Değerlendirilmesi
- Tutuk Adalet ( Justice Retenue)
- Türkiye’de İdari Yargı Geleneğinin Oluşması
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
KAYNAKÇA
DİZİN
EKLER
FOTOĞRAFLAR
Heterojen yapıya sahip bir imparatorluktan modern Türkiye’nin doğuşuna kaynaklık eden kritik bir kesit olan Tanzimat Dönemi’nde reformcuların temel hedefi, muntazam ve müesses bir devlet düzeni kurmak suretiyle imparatorluğun bütünlüğünü korumaktır. Tanzimat Bürokrasisi, bunun yolunun hukuka dayanan rasyonel bir idare oluşturmaktan geçtiğini görmüştür. Kanunlaştırma hareketlerinin çıkış noktası da burasıdır. Çalışmanın konusu olan Şûrâ-yı Devlet, Meelis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyenin geçirdiği değişimlerin son halkası olarak mezkûr meclisin ilgası sonucu ortaya çıkmış ve merkezi yönetimde idari rejime geçişin simgesi olmuştur, ösmanlı modernleşmesinin merkez teşkilatındaki değişim ve dönüşümünün bir parçası olarak yapısal reform sürecinin devamını temin maksadıyla Şûrâ-yı Devletin ihdas edildiği açıktır. Çalışma incelendiğinde amacın salt Şûrâ-yı Devlet Tarihi yazmak olmadığı anlaşılacaktır. Cumhuriyet Türkiye’sine yarım asrı aşkın mücehhez ve mümtaz birikimiyle tevarüs eden bu Kurumun görev, yetki ve sorumlulukları ile geçirdiği yapısal değişikliklerin sağlıklı bir şekilde ortaya konulması hedeflenmiştir. Yasama süreçlerinde oynadığı rol, aldığı kararlarla Türkiye’de idari yargının evrimleşerek sistematik hâle gelmesine sunduğu ciddi katkı, merkezî idare (Bâb-ı Alî ve Saray) için üslendiği istişare ve denetim vasfıyla Şûrâ-yı Devlet, kendisinden önceki birikimi de terkip ederek Osmanlı Devleti’nde anayasalı bir rejime geçişi hızlandırmıştır.
ÖN SÖZ
KISALTMALAR
TABLOLAR DİZİNİ
ŞEKİLLER DİZİNİ
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
OSMANLI BÜROKRASİSİNDE MODERNLEŞME ÇABALARI
- Bürokrasi Kavramı
- Yönetimde Reform Gereksinimi: Bürokratik Yenileşmenin Zihnî Temelleri ve Tanzimat Bürokrasisi
- Merkeziyetçi Yönetim Anlayışı Oluşturma ve Modernleşme Çabalarının Birer Unsuru Olarak Merkez ve Taşra Meclisleri
- Merkez Teşkilatındaki Meclisler
- Meclis-i Has (Meclis-i Vükelâ)
- Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
- Meclis-i Âlî-i Tanzimat
- Meclis-i Âlî-i Umûmî
- Diğer Meclisler
- Taşra Meclisleri: Muhassıllıklar ve Eyalet Meclisleri
- Sivil Bürokrasi ve Yükselişi
İKİNCİ BÖLÜM
ŞÛRÂ-YI DEVLET
- Şûrâ Kavramı
- Şûrâ-yı Devleti Hazırlayan Durum ve Şartlar
- İç Etkenler: Yeni Osmanlılar
- Taşra İdaresinde Yapılan Düzenlemelerin Şûrâ-yı Devlete Etkisi .. 51
- Vilâyet Nizâmnâmesi (1864)
- Dış Etkenler: Diplomatik Telkin ve Baskılar
- Conseil d’Etat
- Şûrâ-yı Devletin Kuruluşu
- Hukuki Dayanaklar: Kurucu Belgeler
- İrâde-i Seniyye (11 Zilkade 1284/5 Mart 1868)
- Takrîr-i Âlî (5 Zilhicce 1284/29 Mart 1868)
- İrâde-i Seniyye (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
- Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
- Nutk-ı Hümâyûn (17 Muharrem 1285/10 Mayıs 1868)
- Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Dâhilîsi (23 Zilhicce 1285/6 Nisan 1869)
- Teşkilat Yapısı
- Mülkiye ve Zabıta-Harbiye Dairesi
- Mâliye ve Evkâf Dairesi
- Adliye Dairesi
- Nâfia ve Ticâret-Zirâat Dairesi
- Maârif Dairesi
- Muhâkemât Dairesi
- Heyet-i Umûmiye
- Bürokratik Yapının Çalışma Usûl ve Esâsları
- İşleyiş
- Daireler
- Heyet-i Umûmiye
- Personel ve Atama
- Üyeler
- Muâvinler ve Mülâzımlar
- Diğer Personel
- Atama
- Müzâkere ve Karar Usûlü
- Muhâkemât Dairesi
- Diğer Daireler
- Heyet-i Umûmiye
- Karar Yeter Sayısı
- Eşit Oy ve Eşit Yetki İlkesi
- Oylama Şekli
- İş Akış Süreçleri
- Görevleri
- Yetkileri
- Yasama Sürecine Dair Yetkileri
- Yargısal Yetkisi
- Danışma ve Denetim Yetkisi
- Yetki Sınırı
- Sorumlulukları
- Şûrâ-yı Devletin Geçirdiği Değişiklikler
- Parlak Dönem (1868-1872)
- Tartışmaların Odağındaki Şûrâ-yı Devlet: Tılsımın Bozulması (1872-1880)
- Yeniden Yapılanma Çabaları
Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (1880)
İdari Yargıda İhtisâslaşmaya Doğru: 1897 Yılı Reformu
- II. Meşrutiyet Dönemi’nde Şûrâ-yı Devlet
- Şûrâ-yı Devlet Başkanları (Re’îs-i Evvel)
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASALAR VE ŞÛRÂ-YI DEVLET/DANIŞTAY
- Türkiye’de Anayasal Hareketlerin Doğuşu
- Sened-i İttifâk (1808)
- Hukuki Niteliği
- Devletin Hukukla Kavranmaya Başlaması: Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu (1839)
- Hukuki Niteliği
- Kanunlaştırma Hareketleri
- Şûrâ-yı Devletin/Danıştayın Anayasalardaki Düzenlenişi
- Kanûn-ı Esâsî ve Şûrâ-yı Devlet
2.1921 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet
- 1924 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet
- 1961 Anayasası ve Danıştay
- 1982 Anayasası ve Danıştay
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İDARİ YARGININ DOĞUŞU BAĞLAMINDA ŞÛRÂ-YI DEVLET
- Kavramsal Çerçeve
- İdari Denetim Kavramı
- Tefrîk-i Mesâlih/Vezâif İlkesi
- Kuvvetler Ayrılığı İlkesi
- İdari Yargı Kavramı
- İdare Hukukunun Doğuşu ve İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
- İdare Hukukunun Doğuşu ve Hukuk Devleti
- İdari Rejim
- İptal Davası
- İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
- Şûrâ-yı Devlet Kararlarının Yargısal Yönden Değerlendirilmesi
- Tutuk Adalet ( Justice Retenue)
- Türkiye’de İdari Yargı Geleneğinin Oluşması
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
KAYNAKÇA
DİZİN
EKLER
FOTOĞRAFLAR