Şura-yı Devletten Danıştaya Yapısal ve Fonksiyonel Dönüşüm (1868 - 1922)

Tanıtım

Heterojen yapıya sahip bir imparatorluktan modern Türkiye’nin doğuşuna kaynaklık eden kritik bir kesit olan Tanzimat Dönemi’nde reformcuların temel hedefi, muntazam ve müesses bir devlet düzeni kurmak suretiyle imparatorluğun bütünlüğünü korumaktır. Tanzimat Bürokrasisi, bunun yolunun hukuka dayanan rasyonel bir idare oluşturmaktan geçtiğini görmüştür. Kanunlaştırma hareketlerinin çıkış noktası da burasıdır. Çalışmanın konusu olan Şûrâ-yı Devlet, Meelis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyenin geçirdiği değişimlerin son halkası olarak mezkûr meclisin ilgası sonucu ortaya çıkmış ve merkezi yönetimde idari rejime geçişin simgesi olmuştur, ösmanlı modernleşmesinin merkez teşkilatındaki değişim ve dönüşümünün bir parçası olarak yapısal reform sürecinin devamını temin maksadıyla Şûrâ-yı Devletin ihdas edildiği açıktır. Çalışma incelendiğinde amacın salt Şûrâ-yı Devlet Tarihi yazmak olmadığı anlaşılacaktır. Cumhuriyet Türkiye’sine yarım asrı aşkın mücehhez ve mümtaz birikimiyle tevarüs eden bu Kurumun görev, yetki ve sorumlulukları ile geçirdiği yapısal değişikliklerin sağlıklı bir şekilde ortaya konulması hedeflenmiştir. Yasama süreçlerinde oynadığı rol, aldığı kararlarla Türkiye’de idari yargının evrimleşerek sistematik hâle gelmesine sunduğu ciddi katkı, merkezî idare (Bâb-ı Alî ve Saray) için üslendiği istişare ve denetim vasfıyla Şûrâ-yı Devlet, kendisinden önceki birikimi de terkip ederek Osmanlı Devleti’nde anayasalı bir rejime geçişi hızlandırmıştır.

İçindekiler

ÖN SÖZ

KISALTMALAR

TABLOLAR DİZİNİ

ŞEKİLLER DİZİNİ

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM

OSMANLI BÜROKRASİSİNDE MODERNLEŞME ÇABALARI

1. Bürokrasi Kavramı
2. Yönetimde Reform Gereksinimi: Bürokratik Yenileşmenin Zihnî Temelleri ve Tanzimat Bürokrasisi
3. Merkeziyetçi Yönetim Anlayışı Oluşturma ve Modernleşme Çabalarının Birer Unsuru Olarak Merkez ve Taşra Meclisleri
4. Merkez Teşkilatındaki Meclisler
5. Meclis-i Has (Meclis-i Vükelâ)
6. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
7. Meclis-i Âlî-i Tanzimat
8. Meclis-i Âlî-i Umûmî
9. Diğer Meclisler
10. Taşra Meclisleri: Muhassıllıklar ve Eyalet Meclisleri
11. Sivil Bürokrasi ve Yükselişi

İKİNCİ BÖLÜM

ŞÛRÂ-YI DEVLET

1. Şûrâ Kavramı
2. Şûrâ-yı Devleti Hazırlayan Durum ve Şartlar
3. İç Etkenler: Yeni Osmanlılar
4. Taşra İdaresinde Yapılan Düzenlemelerin Şûrâ-yı Devlete Etkisi .. 51
5. Vilâyet Nizâmnâmesi (1864)
6. Dış Etkenler: Diplomatik Telkin ve Baskılar
7. Conseil d’Etat
8. Şûrâ-yı Devletin Kuruluşu
9. Hukuki Dayanaklar: Kurucu Belgeler
10. İrâde-i Seniyye (11 Zilkade 1284/5 Mart 1868)
11. Takrîr-i Âlî (5 Zilhicce 1284/29 Mart 1868)
12. İrâde-i Seniyye (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
13. Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (8 Zilhicce 1284/1 Nisan 1868)
14. Nutk-ı Hümâyûn (17 Muharrem 1285/10 Mayıs 1868)
15. Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Dâhilîsi (23 Zilhicce 1285/6 Nisan 1869)
16. Teşkilat Yapısı
17. Mülkiye ve Zabıta-Harbiye Dairesi
18. Mâliye ve Evkâf Dairesi
19. Adliye Dairesi
20. Nâfia ve Ticâret-Zirâat Dairesi
21. Maârif  Dairesi
22. Muhâkemât Dairesi
23. Heyet-i Umûmiye
24. Bürokratik Yapının Çalışma Usûl ve Esâsları
25. İşleyiş
26. Daireler
27. Heyet-i Umûmiye
28. Personel ve Atama
29. Üyeler
30. Muâvinler ve Mülâzımlar
31. Diğer Personel
32. Atama
33. Müzâkere ve Karar Usûlü
34. Muhâkemât Dairesi
35. Diğer Daireler
36. Heyet-i Umûmiye
37. Karar Yeter Sayısı
38. Eşit Oy ve Eşit Yetki İlkesi
39. Oylama Şekli
40. İş Akış Süreçleri
41. Görevleri
42. Yetkileri
43. Yasama Sürecine Dair Yetkileri
44. Yargısal Yetkisi
45. Danışma ve Denetim Yetkisi
46. Yetki Sınırı
47. Sorumlulukları
48. Şûrâ-yı Devletin Geçirdiği Değişiklikler
49. Parlak Dönem (1868-1872)
50. Tartışmaların Odağındaki Şûrâ-yı Devlet: Tılsımın Bozulması (1872-1880)
51. Yeniden Yapılanma Çabaları 

Şûrâ-yı Devlet Nizâmnâme-i Esâsîsi (1880)

İdari Yargıda İhtisâslaşmaya Doğru: 1897 Yılı Reformu

3. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Şûrâ-yı Devlet
4. Şûrâ-yı Devlet Başkanları (Re’îs-i Evvel)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASALAR VE ŞÛRÂ-YI DEVLET/DANIŞTAY

1. Türkiye’de Anayasal Hareketlerin Doğuşu
2. Sened-i İttifâk (1808)
3. Hukuki Niteliği
4. Devletin Hukukla Kavranmaya Başlaması: Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu (1839)
5. Hukuki Niteliği
6. Kanunlaştırma Hareketleri
7. Şûrâ-yı Devletin/Danıştayın Anayasalardaki Düzenlenişi
8. Kanûn-ı Esâsî ve Şûrâ-yı Devlet

2.1921 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet

3. 1924 Anayasası (Teşkîlât-ı Esâsiyye Kanûnu) ve Şûrâ-yı Devlet
4. 1961 Anayasası ve Danıştay
5. 1982 Anayasası ve Danıştay

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE İDARİ YARGININ DOĞUŞU BAĞLAMINDA ŞÛRÂ-YI DEVLET

1. Kavramsal Çerçeve
2. İdari Denetim Kavramı
3. Tefrîk-i Mesâlih/Vezâif İlkesi
4. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi
5. İdari Yargı Kavramı
6. İdare Hukukunun Doğuşu ve İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
7. İdare Hukukunun Doğuşu ve Hukuk Devleti
8. İdari Rejim
9. İptal Davası
10. İdarenin Yargısal Denetimi/Kazâ-î Murâkabesi
11. Şûrâ-yı Devlet Kararlarının Yargısal Yönden Değerlendirilmesi
12. Tutuk Adalet ( Justice Retenue)
13. Türkiye’de İdari Yargı Geleneğinin Oluşması

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

KAYNAKÇA

DİZİN

EKLER

FOTOĞRAFLAR