Tamamül - Feyz fi Babir - Rical - Atpazari Kutup Osman Efendi Menakıbı (İnceleme - Çeviri - Tıpkıbasım) (Tamam Al-Fayz fi Bab Al-Ridjal)

En velûd Osmanlı müelliflerinden biri olan İsmâil Hakkı Bursevî’nin (ö. 1137/1725) Tamâmü’l-Feyz fî Bâbi’r-Ricâl isimli bu eseri, şeyhi “Kutup Osman Efendi” diye meşhur Atpazarî Osman Fazlı-i İlâhî’nin (ö. 1102/1691) menâkıbnâmesi ve biyografisi mahiyetindedir. Bununla birlikte eserde genel olarak tasavvuf ve tarîkatlarla, özel olarak da Celvetiyye tarîkatıyla ilgili önemli değerlendirmeler yer almaktadır.

On yedi bölümden meydana gelen eserin ilk altı bölümünde, tarîkatların mahiyeti ve esasları ile ilgili temel ve önemli bilgilere değinilmiştir. Yedinci bölümde Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin fazîlet ve meziyetlerinden bahsedilmiş, bazı görüşleri üzerinde durulmuş ve ona yöneltilen birtakım eleştirilere cevap verilmiştir. Sekizinci ve on altıncı bölümler arasında, Osman Fazlı Efendi ile ilgili biyografik bilgiler verilmiş; onun mânevî kişiliği, tasavvufî yönü ve derecesinden bahsedilmiştir. Eserin bu bölümleri; XVII. yüzyıl Osmanlı toplumu, tekkelerin işleyişi, şeyh-mürîd ilişkileri, tarîkat ve tekke mensuplarının durumu, birbirleriyle ve toplumun diğer kesimleriyle ilişkileri gibi konularda önemli bilgiler ihtiva etmektedir. On altıncı bölüm; Bursevî’nin ailesi, doğumu, yetişmesi, Edirne’de Osman Fazlı Efendi’nin halifesi Abdülbâki Efendi’nin dergâhındaki eğitimi, Osman Fazlı Efendi’ye intisabı, İstanbul’daki eğitimi ve şeyhinin halifesi olarak çeşitli bölgelerdeki faaliyetleri hakkındadır. Bursevî’nin 1103/1692 tarihine kadar olan hayatı ile ilgili en önemli ve ayrıntılı kaynak bu otobiyografidir. Eserin hacim olarak yaklaşık dörtte birini oluşturan on yedinci ve sonuncu bölümde, Bursevî’nin şeyhini ziyaretleri sırasında onun özel ve genel sohbetlerinden ve vaazlarından tuttuğu notlar yer alır.

Daha önce Tamâmü’l-Feyz hakkında iki ayrı yüksek lisans tezi hazırlayan ve metni kritikli olarak neşreden Prof. Dr. Ramazan Muslu ve Doç. Dr. Ali Namlı, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi Koleksiyonu, nr. 244’te kayıtlı nüshayı esas alarak eseri Türkçeye tercüme etmiş ve yayına hazırlamışlardır. Eser, Halet Efendi, 244 numaralı nüshanın tıpkıbasımı ile birlikte okuyucuların istifadesine sunulmuştur.