Üsküp Balkanlarda Bir Türk Şehri Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar

Tanıtım

Osmanlı döneminde, birçok şair tarafından Bursa’nm Balkan¬lardaki örneği olarak tarif edilen Üsküp, mimarî eserleri ve coğrafyası ile bu tanımlamayı hak eden bir şehirdir. Kuruluş ve inkişafı dahi Bursa örneğinin bir kopyası niteliği taşıyan şehir, günümüzde Balkanlarda Türk-İslam kimliğini büyük oranda devam ettiren bir özellik gösterir. Erken bir tarihte Osmanlı sınırlarına dâhil olan şehir, Osmanlı sultanları ve kızları ile Osmanlı ümerası tarafından kurulan vakıflarla bir Türk-İslam şehri hüviyetine kavuşmuştur. İlk dönemlerde Balkanlardaki fütuhat siyasetinin uç merkezliğini yapan şehir, XVII. yüzyılda iktisadi bir merkeze dönüşmüştür. Osmanlı arşiv vesikaları başta olmak üzere seyyahlar ve yerinde yapılan gözlemlere dayanan bu eser, yüzyıllar içinde şehrin kimliğini yansıtmanın yanı sıra karanlıkta kalan birçok nok¬tayı aydmlatmak için hazırlanmıştır.

İçindekiler

ÖN SÖZ

KISALTMALAR

TABLOLAR LİSTESİ

KROKİ, GRAFİK VE HARİTA LİSTESİ

GİRİŞ

ARAŞTIRMANIN MAHİYETİ, SINIRLARI VE KAYNAKLARI

ÜSKÜP ADI

SİYASÎ TARİH

Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Döneminde Üsküp

Şehrin İskânı

İDARÎ YAPI

Rumeli Beylerbeyliği

Üsküp Sancağı

Üsküp Kazâsı

BİRİNCİ BÖLÜM

ÜSKÜP ŞEHRİ

COĞRAFİ KONUM

ŞEHRİN FİZİKÎ YAPISI

Yönetim Örgütlerinin Toplandığı Yerler

Üsküp Kalesi

Saray

Mahkeme Binası

Çarşı ve Pazar

Darphâne

FİZİKÎ YAPININ ŞEKİLLENMESİNDE VAKIFLARIN ROLÜ

OSMANLI SULTANLARI ve KIZLARININ ŞEHİRDEKİ İMAR FAALİYETLERİ

Sultan Murad (Hünkâr) Camii

Fatih Sultan Mehmed Köprüsü

Beyhan Sultan Vakfı

Hüma Sultan Vakfı/Hümayun Hatun Zaviyesi Vakfı

Elaldı/İlaldı Sultan Zaviyesi Vakfı

ÜMERA TARAFINDAN TESİS EDİLMİŞ VAKIFLAR

Paşa Yiğit Bey/Paşa Yiğit Bey Camii Vakfı

İshak Bey/Alaca Camii Vakfı

İsa Bey/İsa Bey Camii Vakfı

Kebir Mehmed Çelebi/Kebir Mehmed Çelebi Camii Vakfı

Hacı Ayşe Hatun/Hatuncuklar Camii Vakfı

Davud Paşa Vakfı

Mustafa Paşa / Mustafa Paşa İmareti Vakfı

Hüseyin Şah Bey/Hüseyin Şah Bey İmareti Vakfı

Yahya Paşa/Yahya Paşa İmareti Vakfı

Kimya Hatun Vakfı

Nazır Sinan Vakfı

Muslihiddin bin Abdulgânî (Müezzin Hoca) / Dükkâncık Camii Vakfı

Sinan Paşa Vakfı / Kaçanikli Sinan Paşa Camii Vakfı

Seyyid Hacı Muhyiddin / Hacı Muhyiddin Camii Vakfı

Süleyman Ağa Vakfı

Kaçaniklî Mehmed Paşa / Kâtib Şahin Camii Vakfı

Ömer Ağa Vakfı

Baba Cafer Tekkesi Vakfı

DİĞER VAKIF ESERLERİ

Han ve Hamamlar

Mektep, Zaviye ve Tekkeler

İKİNCİ BÖLÜM

ŞEHRİN NÜFUSU ve MAHALLELER

ŞEHRİN NÜFUSU

NÜFUSUN UNSURLARI

Dinî Gruplar Açısından Şehir

Tahrir Defterlerine Göre Üsküp Kazasının Tahmini Nüfusu

Tahrir Defterlerine Göre Şehirde Yaygın Olarak Kullanılan İsimler

MAHALLELER

Müslüman Mahalleleri

Gayrimüslim Mahalleleri

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ŞEHRİN İDARECİLERİ

TOPLUMSAL TABAKALAŞMA

Askerîler

Şehirli Reâyâ

EHL-İ ‘ÖRF VE ŞEHİR YÖNETİMİ

Sancakbeyi

Alaybeyi

Subaşı

Kale Örgütü

Dizdar

Yeniçeri Serdarı

Kethüdayeri

EHL-İ ŞER‘ VE ŞEHİR YÖNETİMİ

Kadı

Müftü

Nakibü’l-Eşraf Kaymakamı

Ehl-i Şer‘ Taifesinden Diğer Görevliler

Şehir İdaresindeki Halk Temsilcileri

ASAYİŞ VE DÜZEN

Eşkıyalık

Yolsuzluk

Muhtelif Suçlar

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ŞEHİRDE İKTİSADÎ HAYAT

ESNAF TEŞKİLATI

ESNAF GRUPLARI

ZİRAÎ ÜRETİM

Ziraî Kesimde Çalışanlardan Alınan Vergiler

Mahsuller ve Alınan Vergiler

Küçükbaş Hayvancılık, Balıkçılık ve Arıcılık

Küçük Sanayi İşletmeleri

GELİR KAYNAKLARI

Mukataalar

Üsküp Nezareti ve Nazır

İhtisab ve İhzariye Mukataası

Üsküp Kapanı Mukataası

Beytü’l-mâl-ı ‘Âmme ve Hassa Mukataası

Pençik Mukataası

VERGİ GELİRLERİ

Avârız-ı Divâniyye Türü Vergiler

Diğer Vergiler

Nefîr-i Âm Bedeli

Cizye

Beldar Bedeli

ÜSKÜP’ÜN RUMELİ BÖLGESİNE YAPILAN SEFERLERDEKİ ÖNEMİ

Nakliye ve Nakliye Vasıtaları

Mühimmat ve Askerîler

KAZÂDAKİ TOPRAK İDARESİ

Toprağın Tasarruf Şekilleri

Vakıf ve Mülk Arazi

Has, Zeamet ve Timarlar

BEŞİNCİ BÖLÜM

TİCARET

MADENCİLİK

ÜSKÜP’E BAĞLI MADENLERDE ÇALIŞAN AHALİDEN ALINAN BEDELLER

Lonik Bedeli

Pavun Bedeli

ÜSKÜP DARPHÂNESİ

SONUÇ

KAYNAKÇA

DİZİN

EKLER